Με αφορμή την πρόσφατη "Παγκόσμια Ημέρα Μνημείων" για την οποία μιλήσαμε στην ομώνυμη δημοσίευση, ελάτε να κάνουμε ένα μικρό περίπατο στην πόλη μας, για να γνωρίσουμε τα σημαντικά αρχαία και βυζαντινά μνημεία της. Πριν απ' αυτό, όμως, καλό είναι να κάνουμε μια σύντομη ιστορική αναφορά σ' αυτήν.
1. Ιστορία της πόλης
1. Ιστορία της πόλης
Στην περιοχή της σημερινής Άρτας υπάρχουν ίχνη ανθρώπινης εγκατάστασης από την παλαιολιθική εποχή (έχουν επιβεβαιωθεί ίχνη οικισμού από το 9ο π.Χ. αι.), Το 625 π.Χ. οι Κορίνθιοι αποφασίζουν να εγκατασταθούν εδώ και ιδρύουν την αποικία «Αμβρακία» [1]
Η πόλη αποκτά αξιόλογη κοινωνική-πολιτική οργάνωση [2] και στρατιωτική δύναμη, που φτάνει στην πιο λαμπρή εποχή της στα χρόνια του βασιλιά Πύρρου Α’ (295-272 π.Χ.) και του «Κοινού των Ηπειρωτών» (232-168 π.Χ.).[ 4 ] Η πρωτεύουσα του κράτους του Πύρρου στολίστηκε με φαρδείς δρόμους, μεγάλες οικοδομές, ναούς, θέατρα, αγάλματα κλπ. όπως αποδεικνύεται από τα πολλά αρχαιολογικά ευρήματα[3]). Από δω ξεκινούσε ο Πύρρος τις εκστρατείες του προς την υπόλοιπη Ελλάδα και την Ιταλία, φτάνοντας να απειλήσει ακόμα και την Ρώμη. Τελικά, η Αμβρακία χάνει τη δόξα της και παρακμάζει μετά τη Ρωμαϊκή κατάκτηση (189 π.Χ.).
Το 1082 μ.Χ. η πόλη αναφέρεται για πρώτη φορά με την ονομασία Άρτα. Μετά την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης από τους Σταυροφόρους το 1204, η Άρτα γίνεται πρωτεύουσα του πρώτου ελλαδικού κράτους, του «Δεσποτάτου της Ηπείρου», γνωρίζοντας μεγάλη ακμή κυρίως επί "δεσποτείας" του Μιχαήλ Β' Κομνηνού Δούκα.
Τον 13ο, 14ο και τον μισό 15ο αι. η Άρτα αποτελεί σημαντικό οικονομικό και πολιτιστικό κέντρο της βορειοδυτικής Ελλάδας, όπως αποδεικνύει το πλήθος βυζαντινών και μεταβυζαντινών μνημείων της (κυρίως ναοί). Το 1449 καταλαμβάνεται από τους Τούρκους, από τους οποίους αποκτά την ανεξαρτησία της το 1881.
Από τις αρχές του 20ου αι. η Άρτα παρουσίασε αξιόλογη πρόοδο, βασισμένη στις σημαντικές πλουτοπαραγωγικές πηγές της (γεωργία- καλλιέργεια εσπεριδοειδών) διαθέτοντας πλεονεκτήματα και δυνατότητες μιας αναπτυσσόμενης περιοχής. Για την τουριστική και οικονομική πρόοδό της, αυτά μπορούν και πρέπει να συνδυαστούν με την προβολή της φυσικής ομορφιάς της ορεινής περιοχής (Τζουμέρκα ή Αθαμανικά όρη), όσο και της πεδινής (στις εκβολές του ποταμού Αράχθου στον Αμβρακικό κόλπο) και την προβολή των σημαντικών κλασικών και βυζαντινών μνημείων της, μερικά από τα οποία θε γνωρίσουμε παρακάτω.
2. Περίπατος γνωριμίας με τα κλασικά και βυζαντινά μνημεία της περιοχής. (Για την ξανάγησή μας, συμβουλευόμαστε τον παρακάτω χάρτη).
Α’ Σταθμός: Τα Τείχη της Αμβρακίας
Τα τείχη της Αμβρακίας υπολογίζεται πως άρχισαν να κατασκευάζονται τον 6ο π.Χ. αι. και συμπληρώθηκαν τον 4ο π.Χ. αι, με νέα οχυρώματα. Τα τμήματα των τειχών που έχουν διασωθεί αποδεικνύουν πως επρόκειτο για ογκώδη, ισχυρή και επιμελημένη κατασκευή με πελεκημένες πέτρες ύψους έως 1,5μ., που σχηματίζουν δύο σειρές, με γέμισμα ανάμεσά τους. (εικ.1)
Κατά τη διάρκεια ανασκαφών έχουν αποκαλυφθεί διάσπαρτα σε όλη την πόλη πολλά κομμάτια των τειχών, όμως το πιο εντυπωσιακό είναι το βορειοανατολικό τμήμα τους, πάνω στο οποίο χτίστηκε αργότερα το βυζαντινό κάστρο των Κομνηνών (13ος μ.Χ αι. - εικ 2). που ακολουθεί την όχθη του Άραχθου.
Ακολουθώντας την οδό Αμβρακίας, οδηγούμαστε στον 2ο σταθμό της διαδρομής μας.
Β’ Σταθμός Υστεροαρχαϊκός Ναός Απολλωνος «Σωτήρος»
Το 1964 η αρχαιολογική έρευνα έφερε στο φως τμήμα ενός μνημειώδους ναού της αρχαίας Αμβρακίας, αφιερωμένου στον προστάτη της θεό, τον Απόλλωνα «Πύθιο Σωτήρα» [5] που δέσποζε στον χώρο της πόλης. Βρίσκεται στο κέντρο της σημερινής Άρτας, στην οδό Βασιλέως Πύρρου, κοντά στην «πλατεία Κιλκίς». Χρονολογείται γύρω στο 500 π.Χ., (Υστεροαρχαϊκοί χρόνοι).
Πρόκειται για περίπτερο ναό Δωρικού ρυθμού, με πρόναο και επιμήκη "σηκό" με διαστάσεις 44 x 20,75 μ. Στο βάθος του σηκού βρίσκεται ένα βάθρο πάνω στο οποίο υπήρχε το άγαλμα του Απόλλωνα.Δυστυχώς, από το ναό (που ήταν το κύριο ιερό της πόλης), σήμερα σώζεται μόνο η "κρηπίδα" και η "ευθυντηρία" του, καθώς στα πρώτα χριστιανικά χρόνια ο ναός χρησίμευσε ως λατομείο(!).
Σε μικρή σχετικά απόσταση από τον ναό (βλ χάρτη) έχουν αποκαλυφθεί και άλλα δημόσια οικοδομήματα, όπως το «Πρυτανείο», δηλ. το κτίριο στο οποίο έμεναν οι άρχοντες της πόλης (στην σημερινή πλατεία της Αγίας Θεοδώρας) το «Μεγάλο Θέατρο» (στην οδό Τσακάλωφ) και το «Μικρό Θέατρο» (στην οδό Αγίου Κωνσταντίνου), το οποίο αποτελεί τον επόμενο σταθμό της διαδρομής μας.
Γ’ Σταθμός – «Μικρό Θέατρο»
Ακολουθώντας την οδό Αγίου Κων/νου (κάθετα στην "Βασιλέως Πύρρου") και πολύ κοντά από τον ναό του Απόλλωνα, θα βρούμε το «Μικρό θέατρο» της Αμβρακίας, που σώζεται σε πολύ καλή κατάσταση (εικ.4). Από το θέατρο (που ήρθε στο φως το 1976, στο πλαίσιο ανασκαφικών ερευνών στην περιοχή) έχουν αποκαλυφθεί η "ορχήστρα" και μέρος του "κοίλου" και των "παρόδων".
Είναι από τα μικρότερα αρχαιοελληνικά θέατρα (η -τέλειου κυκλικού σχήματος- ορχήστρα του, έχει διάμετρο μόλις 6,7 μ.) που κτίστηκε στα τέλη 4ου π.Χ. αι. και παρέμεινε σε χρήση μέχρι τα μέσα του 2ου π.Χ αι..
Διαφέρει από τα άλλα αρχαιοελληνικά θέατρα, στο ότι δεν κατασκευάστηκε στην πλαγιά κάποιου φυσικού υψώματος, αλλά με επιχωμάτωση (έτσι δικαιολογείται το μικρό του μέγεθος), ενώ απουσιάζουν οι θέσεις των επισήμων στην πρώτη σειρά.
Επιστρέφοντας στην οδό Βασιλέως Πύρρου κι ακολουθώντας την μέχρι τέλους, βρισκόμαστε στη διασταύρωσή της με την οδό Νικολάου Σκουφά, όπου σχηματίζεται η πλατεία Κιλκίς, από τις κεντρικές πλατείες της πόλης.
Εδώ, ο επισκέπτης της διαδρομής μας, μπορεί να βρει διαδικτυακές (μέσω του δημοτικού free-wi-fi) ιστορικές πληροφορίες για τον βασιλιά Πύρρο, το άγαλμα του οποίου δεσπόζει στην πλατεία (εικ.5) και για τον Νικόλαο Σκουφά, έμπορο από το χωριό Κομπότι της Άρτας, ιδρυτικό μέλος και χρηματοδότη της Φιλικής Εταιρείας.
Σε μικρή απόσταση από το σημείο αυτό κι ανεβαίνοντας λίγα σκαλοπάτια ο επισκέπτης μας βρίσκεται μπροστά σε ένα από τα λαμπρότερα δείγματα της πλούσιας Βυζαντινής πολιτιστικής κληρονομιάς της πόλης κι επόμενο σταθμό της διαδρομήςμας: την «Παναγία την Παρηγορήτρια»
Σε μικρή απόσταση από το σημείο αυτό κι ανεβαίνοντας λίγα σκαλοπάτια ο επισκέπτης μας βρίσκεται μπροστά σε ένα από τα λαμπρότερα δείγματα της πλούσιας Βυζαντινής πολιτιστικής κληρονομιάς της πόλης κι επόμενο σταθμό της διαδρομήςμας: την «Παναγία την Παρηγορήτρια»
Δ’ Σταθμός: Βυζαντινός ναός "Παναγίας της Παρηγορήτριας"
Ο επιβλητικός ναός- κόσμημα της πόλης, ιδρύθηκε το 1285 από τον Νικηφόρο Α’ Κομνηνό Δούκα, στα χρόνια της ακμής του «Δεσποτάτου της Ηπείρου». Είναι αφιερωμένος στον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου, τον δε 16ο αι. αποτελούσε το καθολικό γυναικείας μονής, από την οποία σώζονται 16 κελιά
Οι εντυπωσιακές εξωτερικές διαστάσεις του ναού (μήκος δ. πλευράς 22,10μ, μήκος πλάγιων πλευρών 20,27μ, ύψος 20,28μ, εξωτερική διάμετρος τρούλου 7,58μ, ύψος τρούλου 3,50 μ.), τα καλαίσθητα δίλοβα παράθυρα με τους μικρούς κίονες και την κεραμική διακόσμηση (εικ.7), η οροφή με τους 5 περιφερειακούς πλίνθινους τρούλους και τον κεντρικό ουρανίσκο στο μπροστινό μέρος της στέγης, που στηρίζεται σε 8 μαρμάρινους κίονες συναρπάζουν τον επισκέπτη.
Ο εσωτερικός διάκοσμος αν και έχει υποστεί πολλές φθορές διακρίνεται για την κομψότητα των αρχιτεκτονικών μελών του και τα πλούσια γλυπτά του.
Στον κεντρικό τρούλο, με το πρωτότυπο –μοναδικό στον κόσμο- σύστημα στήριξής του, δεσπόζει το τεράστιο ψηφιδωτό του Παντοκράτορα (εικ.8) με διάμετρο φωτοστέφανου 3.23μ., πλάτος κεφαλής 2,22μ., διάμετρο ματιού 0,80μ.. Όμως λόγω του ύψους του ναού, οι μεγάλες διαστάσεις φαίνονται φυσιολογικές.
Στον κεντρικό τρούλο, με το πρωτότυπο –μοναδικό στον κόσμο- σύστημα στήριξής του, δεσπόζει το τεράστιο ψηφιδωτό του Παντοκράτορα (εικ.8) με διάμετρο φωτοστέφανου 3.23μ., πλάτος κεφαλής 2,22μ., διάμετρο ματιού 0,80μ.. Όμως λόγω του ύψους του ναού, οι μεγάλες διαστάσεις φαίνονται φυσιολογικές.
Στο ιερό υπάρχουν τοιχογραφίες του 16ου αιώνα, στον κυρίως ναό τοιχογραφίες του 17ου αιώνα και τμήματα του μαρμάρινου τέμπλου.
Για μια πιο ολοκληρωμένη γνωριμία με τη βυζαντινή αρχιτεκτονική της πόλης, πρέπει να επίσκεφτούμε τους ναούς: Αγία Θεοδώρα (εικ.9- αφιερωμένο στην βασίλισσα της Άρτας [ 6 ] και κατοπινή πολιούχο Αγία της) και Άγιο Βασίλειο (εικ. 10) που βρίσκονται κοντά στο Μικρό θέατρο, 3ο σταθμό της διαδρομής μας.
Στην περίπτωση που ο επισκέπτης έχει χρόνο και όχημα μετακίνησης (οι σταθμοί που αναφέραμε πριν, απέχουν μικρές αποστάσεις και "φτάνονται" εύκολα με τα πόδια), μπορεί να δει τον Ναό Παναγίας Βλαχέρνας, στο ομώνυμο χωριό, 4 χλμ από την πόλη.
Εκτός από τους βυζαντινούς και μεταβυζαντινούς ναούς (που βρίσκονται σε πολλά σημεία της πόλης και σε χωριά του νομού), ένα μνημείο που πρέπει οπωσδήποτε να επισκεφτεί κάποιος, είναι το ιστορικό Γεφύρι της πόλης ,γνωστό ακόμη κι εκτός Ελλάδας από τον θρύλο της γυναίκας του πρωτομάστορά του.
Ε’ Σταθμός; «Της Άρτας το Γεφύρι»
«Σαρανταπέντε μάστοροι κι εξήντα μαθητάδες,
γιοφύρι εστεριώνανε στης Άρτας το ποτάμι,
ολημερίς το χτίζανε, το βράδυ γκρεμιζόταν…»
Για μια ολοκληρωμένη γνωριμία με την ιστορία και τις παλαιότερες χρήσεις του γεφυριού, ο επισκέπτης μπορεί να δει -μέσω ψηφιακών εφαρμογών- παλαιές φωτογραφίες, γκραβούρες, σχεδιαγράμματα, του γεφυριού, να διαβάσει και να ακούσει το σχετικό δημοτικό τραγούδι, ή αποσπάσματα της όπερας “Πρωτομάστορας” του κορυφαίου έλληνα μουσουργού Μανώλη Καλομοίρη.
Σημειώσεις
[7] Το μήκος του γεφυριού είναι 145 μ., το πλάτος του 3,75 μ.. και έχει 4 ημικυκλικές καμάρες
[1] Ως ιδρυτής της αποικίας αναφέρεται ο Γόργος, νόθος γιος του Κύψελου, τυράννου της Κορίνθου. Η Αμβρακία πήρε το όνομά της από τον Άμβρακα, γιό του Θεσπρωτού, ενώ κατά μία άλλη εκδοχή Αμβρακία ήταν η κόρη του Μελανέα,νγιου του Απόλλωνα και περίφημου τοξότη. Πριν τον ερχομό των Κορινθίων η περιοχή αναφέρεται από αρχαίους συγγραφείς ως «Δρυόπις», αφού ανήκε στην ηπειρωτική φυλή των Δρυόπων.
[2] Το 582 πΧ η Αμβρακία είχε δημοκρατικό πολίτευμα,74 χρόνια πριν τη Δημοκρατία του Κλεισθένη στην Αθήνα
[3] Το 232 π.Χ. οι μεγάλες πόλεις της Ηπείρου ενώνονται πολιτικά σχηματίζοντας το «Κοινό των Ηπειρωτών» (ΑΠΕΙΡΩΤΑΝ) -τη πρώτη «Ομοσπονδιακή Δημοκρατία» της Ευρώπης- που διαρκεί 64 χρόνια, έως το 168 π.Χ. Σ΄ αυτή τη συνένωση πρωτοστατεί η μητέρα του Μ.Αλεξάνδρου, Μυρτάλη- Ολυμπιάς.
[4] Η πόλη διέθετε ένα από τα τελειότερα πολεοδομικά συστήματα της αρχαιότητας. Η αρχαιολογική έρευνα αποκάλυψε πολλά κτίρια, ναούς, θέατρα, οδούς (όπως η πλάτους 12 μέτρων "Ιερά Οδός", που συνέδεε την Αμβρακία με τον Άμβρακο, το επίνειό της στον Αμβρακικό κόλπο), τάφους με πλούσια κτερίσματα, νομίσματα, χρυσά κοσμήματα κ.ά
[5] Η επωνυμία «Σωτήρας» αναφέρεται στην παράδοση ότι βοήθησε τους κατοίκους να αποτινάξουν την τυραννία του Φάλαικου και να αποκατασταθεί το δημοκρατικό πολίτευμα. Ακόμη, ο θεός έπαυσε τις εμφύλιες διαμάχες και επέβαλε στην πόλη την "ευνομία ".\
[6] Η τοπική Αγία, Θεοδώρα υπήρξε σύζυγος του Μιχαήλ Β' Κομνηνού Δούκα, Δεσπότη της Ηπείρου[5] Η επωνυμία «Σωτήρας» αναφέρεται στην παράδοση ότι βοήθησε τους κατοίκους να αποτινάξουν την τυραννία του Φάλαικου και να αποκατασταθεί το δημοκρατικό πολίτευμα. Ακόμη, ο θεός έπαυσε τις εμφύλιες διαμάχες και επέβαλε στην πόλη την "ευνομία ".\
[7] Το μήκος του γεφυριού είναι 145 μ., το πλάτος του 3,75 μ.. και έχει 4 ημικυκλικές καμάρες
Χρησιμοποιήθηκαν πληροφορίες από τις πηγές:
Αγγέλη Ανθή (1999) «Ο ναός του Απόλλωνα και η λατρεία στην Αμβρακία», Βιβλίο του δασκάλου έκδ. ΥΠΠΟ-ΥΠΕΠΘ – Πρόγραμμα «Μελίνα», Αθήνα
Γαρουφαλιάς Πέτρος (1975) Πύρρος, ο βασιλιάς της Ηπείρου
Γιαννέλος Κώστας (1990) Τα Βυζαντινά μνημεία της Άρτας, έκδ. Δήμου Αρταίων, Άρτα
Γκέτσης Κων/νος (2017) «Η Άρτα, θα έχει την τιμητική της!», στο: Η γνώμη (Εβδομαδιαία τοπική εφημερίδα), Πέμπτη 12 Ιανουαρίου 2017 σ. 6
Κοντογιάννη Θεοδώρα (1999) «Ο ναός του Απόλλωνα και η λατρεία στην Αμβρακία», Βιβλίο του μαθητή, έκδ. ΥΠΠΟ-ΥΠΕΠΘ – Πρόγραμμα «Μελίνα», Αθήνα
Πηγές στο Διαδίκτυο
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου